Những quan điểm sai lầm về bước nhảy vọt tinh thần

Có thể bố mẹ từng nghe được thông tin rằng bé phát triển nhờ những bước nhảy vọt về tinh thần, hay còn gọi là tuần lễ khủng hoảng (Wonder Weeks). Mặc dù ý tưởng này nghe có vẻ hấp dẫn nhưng liệu có bằng chứng nào chứng minh các bé sẽ phát triển theo một lịch trình định sẵn không?

Thế nào là bước nhảy vọt tinh thần?
Lý thuyết này cho rằng các bé sẽ trải qua một vài giai đoạn nhảy vọt về tinh thần, nhờ đó con có thể phát triển nhận thức về thế giới xung quanh. Theo lý thuyết này, một số hành vi của bé (ví dụ quấy khóc nhiều) là biểu hiện cho thấy con đang trải qua giai đoạn phát triển nhảy vọt.

Nguồn gốc của lý thuyết bước nhảy vọt tinh thần
Lý thuyết này được truyền bá bởi cặp vợ chồng người Hà Lan có tên Hetty van de Rijt và Frans Plooj sau khi nghiên cứu về sự phát triển của loài tinh tinh. 

Ý tưởng chính của lý thuyết này là gì?
Lý thuyết này giải thích lý do các bé đột ngột trở nên cáu kỉnh là vì con đang trong giai đoạn phát triển tinh thần. Đây là giai đoạn mà con nhận thức được môi trường xung quanh và sự xa lạ khiến con thất vọng và thu mình. Vì vậy, con thường quấy khóc, cáu kỉnh và bám bố mẹ. 

Có ít nhất 10 bước nhảy vọt tinh thần từ khi trẻ được 5 tuần tuổi tới lúc con bước sang tháng thứ 20. Lịch trình của tuần lễ khủng hoảng sẽ giúp bố mẹ lường trước được sự thay đổi đột ngột của con.

Vì sao nhiều bố mẹ thích lý thuyết về bước nhảy vọt tinh thần?
Tất cả chúng ta đều cố gắng tìm kiếm những khuôn mẫu để sắp xếp lại thế giới hỗn loạn. Có câu nói rằng “Con người là động vật biết kể chuyện theo khuôn mẫu”. Đặc biệt với những người lần đầu làm bố mẹ phải đối mặt với nhiều điều không chắc chắn. Nếu con gặp khó khăn, bố mẹ mong muốn tìm kiếm lời giải thích thỏa đáng. Chẳng hạn, con bị sốt có thể do mọc răng. Vì vậy, lý thuyết về bước nhảy vọt tinh thần giúp bố mẹ tìm ra câu trả lời cho những băn khoăn mà bác sĩ hoặc các nhà khoa học không thể giải thích được. Tuy nhiên, liệu lý thuyết này có chính xác không? 

Quan điểm khoa học về bước nhảy vọt tinh thần?
Quan điểm trẻ em phát triển theo một lịch trình cố định và có các mối quan hệ nhân quả (ví dụ: con cáu kỉnh vì đang trải qua bước nhảy vọt tinh thần) thể hiện sự thiếu hiểu biết của chúng ta. Bất kỳ nhà khoa học nghiêm túc nào cũng có thể chỉ ra nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng tới cơ thể và tâm trí con. Bé có thể khóc vì mệt, đói, căng thẳng hoặc vì những lý do ít rõ ràng hơn như không thể giao tiếp, đau do mọc răng, đau bụng. Sự thật là người lớn không thể hỏi trẻ nhỏ nguyên nhân nên chỉ có thể đưa ra các giả định dựa trên mốc phát triển có thể nhìn thấy được, chẳng hạn biết bò, biết đi. Thậm chí, các bé có thể phát triển với tốc độ không giống nhau. Có bé biết đi lúc 10 tháng tuổi nhưng có bé phải tới 18 tháng mới chập chững bước đi.

Một số ý kiến phản bác khác xuất phát từ các nghiên cứu về não bộ. Khi lý thuyết về bước nhảy vọt tinh thần được phát triển vào khoảng 40 năm trước, hiểu biết của chúng ta về bộ não còn hạn chế. Lúc đó, nhiều người nghĩ rằng bộ não phát triển không đồng bộ, giống như bàn tay có ngón ngắn, ngón dài. Ngày nay, nhờ có các công trình nghiên cứu khoa học thần kinh hiện đại, chúng ta biết rằng não bộ của bé phát triển khi có tương tác với môi trường. Nếu bố mẹ tương tác với con, các kết nối thần kinh mới sẽ được hình thành và cấu trúc bộ não sẽ thay đổi. Ngược lại, nếu bố mẹ bỏ mặc con trong phòng tối mà không có bất kỳ tiếp xúc hay kích thích nào, bộ não của con sẽ không có thêm trải nghiệm mới và không thể tạo ra các kết nối thần kinh mới. Nguyên lý này được gọi là tính linh hoạt của não bộ. Đây chính là lý do bố mẹ nên trò chuyện, chơi đùa và tương tác với con càng nhiều càng tốt. Trong khi đó, lý thuyết về bước nhảy vọt tinh thần với lịch trình phát triển cố định lại bỏ qua sự tương tác giữa gen và môi trường.

Dù các nhà khoa học nói gì, bố mẹ vẫn có thể theo dõi thông tin về tuần lễ khủng hoảng, thậm chí tin rằng những thông tin này hiệu quả. Tuy nhiên, giống như xem tử vi hàng tuần, tốt nhất bố mẹ nên tiếp nhận những thông tin này một cách thận trọng.